Pradhan Mantri Gram Sadak Yojana : भारत हा एक विस्तीर्ण आणि वैविध्यपूर्ण देश असून त्याच्या लोकसंख्येचा महत्त्वपूर्ण भाग ग्रामीण भागात राहतो. या ग्रामीण समुदायांसाठी, चांगल्या दर्जाच्या रस्त्यांची उपलब्धता त्यांच्या दैनंदिन जीवनात बदल घडवून आणू शकते. हे ओळखून, भारत सरकारने ‘प्रधानमंत्री ग्राम सडक योजना’ pm gram sadak yojana (PMGSY) सुरू केली, जो सर्व हवामान रस्ते बांधून ग्रामीण भागांना जोडण्याच्या उद्देशाने एक प्रमुख कार्यक्रम आहे. या ब्लॉग पोस्टमध्ये, आम्ही PMGSY म्हणजे काय, ते का महत्त्वाचे आहे आणि ते ग्रामीण भारतीयांचे जीवन कसे बदलत आहे ते पाहू.
Pradhan Mantri Gram Sadak Yojana | प्रधानमंत्री ग्राम सडक योजना (PMGSY) म्हणजे काय?
ग्राम सडक योजना, ज्याला सहसा PMGSY म्हणून संबोधले जाते, डिसेंबर 2000 मध्ये सुरू करण्यात आलेला एक सरकारी उपक्रम आहे. या योजनेचे प्राथमिक उद्दिष्ट कनेक्ट नसलेल्या ग्रामीण वस्त्यांना चांगल्या दर्जाची सर्व-हवामान रस्ते कनेक्टिव्हिटी प्रदान करणे, आरोग्य सेवा यासारख्या अत्यावश्यक सेवांमध्ये प्रवेश सुधारणे, शिक्षण आणि बाजार. या रस्त्यांमुळे ग्रामीण भाग अधिक सुलभ होईल आणि ग्रामीण विकासाला चालना मिळेल अशी अपेक्षा आहे.
प्रधानमंत्री ग्राम सडक योजना (PMGSY) ठळक मुद्दे | PM Gram Sadak Yojana Highlights
- प्रक्षेपण वर्ष: PMGSY ची सुरुवात 2000 मध्ये झाली, ज्याचे उद्दिष्ट ग्रामीण भागांना रस्त्यांनी जोडण्याचे होते.
- अंमलबजावणी करणारी संस्था: महाराष्ट्रात, ग्रामीण विकास विभाग या योजनेच्या अंमलबजावणीवर देखरेख करतो.
- उद्दिष्ट: PMGSY चे मुख्य उद्दिष्ट नियमित क्षेत्रातील 1,000 पेक्षा जास्त लोकसंख्येची आणि आदिवासी भागातील 500 पेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेल्या गावांना जोडणे आणि त्यांना सर्व हवामान रस्ते उपलब्ध करून देणे हे आहे.
- विस्तारः सध्या, पीएमजीएसवाय आदिवासी प्रदेशातील 500 पेक्षा जास्त रहिवासी असलेल्या भागात आणि नक्षलग्रस्त जिल्ह्यांतील 100 ते 249 लोकसंख्या असलेल्या भागात देखील त्याचे लाभ विस्तारित करते.
- टप्पे: PMGSY फेज-1 मध्ये 24,952 किलोमीटर रस्त्यांच्या मंजुरीचा समावेश आहे. नवीन जोडण्यांमध्ये 4,564 किलोमीटरचा समावेश आहे, तर उर्वरित 20,388 किलोमीटरचे प्रकल्प चालू आहेत.
- PMGSY फेज-2: केंद्र सरकारने 2013 मध्ये सुरू केलेला हा टप्पा, ज्या राज्यांमध्ये PMGSY फेज-1 मध्ये 100% नवीन रस्ते आणि 90% अपग्रेडेशन कामांचा समावेश आहे. PMGSY फेज-2 अंतर्गत महाराष्ट्राला 2,619 किलोमीटर रस्ते बांधणीसाठी मान्यता देण्यात आली आहे.
- एकूण प्रगती: ऑगस्ट 2019 पर्यंत, एकूण मंजूर 27,571 किलोमीटर लांबीपैकी 26,328 किलोमीटरचे रस्ते पूर्ण झाले आहेत.
- विशेष वाटप: 100 ते 249 लोकसंख्या असलेल्या नक्षलग्रस्त भागात केंद्र सरकारने 364.52 किलोमीटर नवीन रस्त्यांना मंजुरी दिली आहे.
- निधी बदल: नोव्हेंबर 2015 पासून, PMGSY फेज-1 आणि फेज-2 साठी निधीची पद्धत बदलून 60:40 (केंद्र:राज्य) करण्यात आली आहे.
प्रधानमंत्री ग्राम सडक योजनेची उद्दिष्टे
- स्वच्छ, सुंदर आणि हरित गावे निर्माण करणे: गावे स्वच्छ, आकर्षक आणि हिरवीगार बनवण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबविणे हे योजनेचे उद्दिष्ट आहे.
- महाराष्ट्रातील ग्रामीण विकास: ग्रामीण महाराष्ट्रातील जीवनाचा दर्जा उंचावण्यासाठी ग्रामीण विकास विभागामार्फत उपक्रमांना ते समर्थन देते.
- इंदिरा आवास योजनेंतर्गत सुविधा पुरवणे: हे इंदिरा आवास योजनेंतर्गत घरांसाठी सुविधा देखील प्रदान करते, ज्यामुळे लोकांना राहण्यासाठी चांगले स्थान मिळण्यास मदत होते.
- प्रशिक्षण कार्यक्रमांद्वारे स्थानिक प्रतिनिधींचे सक्षमीकरण: पंचायती राज म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या स्थानिक प्रशासनाचे प्रतिनिधीत्व करणारे लोक प्रशिक्षण आणि विकास कार्यक्रमांद्वारे सक्षम होतात
PMGSY ची प्रमुख वैशिष्ट्ये
- लक्ष्यित दृष्टीकोन: PMGSY 500 किंवा त्याहून अधिक लोकसंख्या असलेल्या वस्त्या जोडण्यावर लक्ष केंद्रित करते (डोंगराळ आणि आदिवासी भागात 250 किंवा अधिक). हे सर्वात दुर्गम आणि अलिप्त गावे मागे राहणार नाहीत याची खात्री करण्यास मदत करते.
- सर्व-हवामान रस्ते: PMGSY अंतर्गत बांधण्यात आलेले रस्ते सर्व-हवामानासाठी डिझाइन केलेले आहेत, म्हणजे ते पावसाळ्यातही वर्षभर वापरले जाऊ शकतात. पूर्वीच्या मातीच्या रस्त्यांपेक्षा ही लक्षणीय सुधारणा आहे जी पावसाळ्यात अनेकदा दुर्गम होते.
- निधी: PMGSY ही केंद्र पुरस्कृत योजना आहे, ज्याचा अर्थ केंद्र आणि राज्य सरकारे तिच्या अंमलबजावणीसाठी निधीचे योगदान देतात. ही भागीदारी सुनिश्चित करते की संसाधनांचे कार्यक्षमतेने वाटप केले जाते आणि प्रगती केली जाते.
- देखरेख: रस्ते योग्य मानकांनुसार बांधले गेले आहेत आणि इच्छित लाभार्थ्यांना लाभ मिळत आहेत याची खात्री करण्यासाठी कार्यक्रमात कठोर निरीक्षण आणि मूल्यमापन प्रणाली समाविष्ट आहे.
प्रधानमंत्री सूक्ष्म खाद्य प्रक्रिया उद्योग उन्नयन योजना(pm fme scheme)2021-2025
PMGSY महत्वाचे का आहे?
- सुधारित कनेक्टिव्हिटी: सर्वात स्पष्ट फायदा म्हणजे तो ग्रामीण भागांना देशाच्या इतर भागांशी जोडतो. यामुळे लोकांना आरोग्य सुविधा, शिक्षण आणि बाजारपेठांपर्यंत पोहोचणे सोपे होते. आणीबाणीच्या आणि आपत्तींच्या काळातही ते मदत करते.
- आर्थिक वाढ: सुलभ रस्ते शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन अधिक सहजतेने बाजारपेठेत नेण्यास सक्षम करतात. यामुळे ग्रामीण कुटुंबांच्या उत्पन्नात वाढ होते आणि या भागात आर्थिक विकासाला चालना मिळते.
- सामाजिक विकास: चांगल्या रस्त्यांमुळे मुले सहज शाळेत जाऊ शकतात. याचा अर्थ असाही होतो की लोक आरोग्य सेवा सुविधांमध्ये त्यांना आवश्यकतेनुसार प्रवेश करू शकतात, जे त्यांच्या आरोग्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
- सशक्तीकरण: सुधारित रस्ते जोडणी ग्रामीण महिलांना रोजगार आणि उद्योजकतेच्या संधी देऊन सक्षम करते. ते त्यांची उत्पादने विकण्यासाठी बाजारपेठेत प्रवेश करू शकतात आणि आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र होऊ शकतात.
ग्रामविकास विभाग
महाराष्ट्र शासनाचा ग्रामविकास विभाग ग्रामीण भागाच्या सर्वांगीण विकासासाठी काम करतो. गावांना स्वयंपूर्ण बनवणे हे त्याचे ध्येय आहे, जिथे लोकांना सर्व आवश्यक सुविधा उपलब्ध असतील. हे साध्य करण्यासाठी ते स्वच्छ, सुंदर आणि हरित गावे निर्माण करण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबवतात. ते महाराष्ट्र राज्य ग्रामीण विकास मोहिमेद्वारे दारिद्र्य निर्मूलनावरही काम करतात, इंदिरा आवास योजनेंतर्गत घरांच्या सुविधा पुरवतात आणि प्रशिक्षण कार्यक्रमांद्वारे स्थानिक प्रतिनिधींना सक्षम करतात.
या विभागामार्फत ग्रामीण भागाचा विकास आणि नागरिकांच्या कल्याणासाठी विविध फायदेशीर योजना व कार्यक्रम राबविण्यात येतात. ते जिल्हा परिषदा, पंचायत समित्या आणि ग्रामपंचायती यांसारख्या स्थानिक स्वराज्य संस्थांसोबत विकासात्मक उपक्रम राबविण्यासाठी काम करतात. सर्जनशील, सर्वसमावेशक आणि शाश्वत ग्रामीण विकासासाठी मजबूत पंचायती राज व्यवस्था स्थापन करणे हे त्यांचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
ग्राम विकास विभागाची संरचना
ग्रामविकास विभागाचे कामकाज पाहण्यासाठी मंत्रालय स्तरावर मा.मंत्री, मा.राज्यमंत्री हे प्रमुख असतात. तर मा.अतिरिक्त मुख्य सचिव हे या विभागाचे प्रशासकीय प्रमुख म्हणून काम पाहतात. ग्रामविकास विभागासाठी राज्यव्यवस्थापन कक्ष( ग्रामीणगृहनिर्माण), राज्यव्यवस्थापनकक्ष ( महाराष्ट्र राज्य ग्रामीण जीवनोन्नती अभियान ) राज्य व्यवस्थापन कक्ष (पंचायतीराज )अशा तीन संस्था कार्यरत आहेत. राज्यात कोकण, पुणे, नाशिक, औरंगाबाद, अमरावती आणि नागपूर या विभागीय आयुक्त कार्यालयांमध्ये उपआयुक्त (विकास) व उपआयुक्त (आस्थापना) कार्यरत आहेत. तसेच जिल्हास्तरापासून ३४ जिल्हा परिषद, ३५१ पंचायत समिती, २८,००० ग्रामपंचायती या स्थानिक स्वराज्यसंस्थामध्ये लोकनियुक्त प्रतिनिधी व प्रशासकीय यंत्रणा मुलभूत सुविधा व विकासाची कामे पाहतात.
राज्यातील जिल्हापरिषदा
- कोकण विभाग- ठाणे, पालघर, रायगड,रत्नागिरी,सिंधुदूर्ग
- नाशिक विभाग – नाशिक, धुळे, नंदूरबार, जळगाव, अहमदनगर
- पुणे विभाग – पुणे, सातारा, कोल्हापूर, सांगली, सोलापूर
- औरंगाबाद विभाग– औरंगाबाद, जालना, उस्मानाबाद, बीड, लातूर, नांदेडपरभणी, हिंगोली
- अमरावती विभाग– अमरावती, अकोला, बुलढाणा, वाशिम, यवतमाळ
- नागपूर विभाग – नागपूर, भंडारा, गोदिया, चंद्रपूर, वर्धा, गडचिरोली
या जिल्हा परिषद स्तरावर प्रशासकीय प्रमुख म्हणून मुख्य कार्यकारी अधिकारी, पंचायत समिती स्तरावर गट विकास अधिकारी व ग्रामपंचायत स्तरावर ग्रामसेवक हे अधिकारी कार्यरत आहेत.
महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषद व पंचायत समिती व ग्रामपंचायतीच्या माहितीसाठी खालील लिंकवरती क्लिक करा.
Pradhan Mantri Gram Sadak Yojana PDF
LINK – Pmgsy PDF
PMGSY Maharashtra Website
विभागाचा पत्ता
ग्रामविकास व पंचायतराज विभाग
७ वा मजला,बांधकाम भवन, मर्झबान पथ, फोर्ट,
मुंबई
४००००१
प्रधानमंत्री ग्राम सडक योजना हा एक परिवर्तनकारी कार्यक्रम आहे जो ग्रामीण भारतीयांच्या जीवनात सुधारणा घडवून आणणारा आहे. याने दुर्गम खेडी जोडली आहेत, आर्थिक विकासाला चालना दिली आहे, महिलांचे सक्षमीकरण केले आहे आणि शिक्षण आणि आरोग्य सेवेत वाढ केली आहे. ही योजना जसजशी विस्तारत आहे, तसतसे ग्रामीण भारतासाठी उज्वल आणि अधिक जोडलेले भविष्य, सर्वसमावेशक विकासाला चालना देणारे आणि शहरी-ग्रामीण भेद दूर करण्याचे वचन यात आहे.